W sobotę, 19 października na radomskim Rynku, pod pomnikiem Czynu Legionów odbyły się Centralne Obchody 110. rocznicy bitwy pod Laskami i Anielinem 1914 roku.
W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele władz Radomia, wojska, Związku Strzeleckiego i młodzieży z radomskich szkół.
Podczas obchodów prezydent Radomia, Radosław Witkowski, został uhonorowany Odznaką Zasługi Związku Strzeleckiego, którą w jego imieniu odebrał sekretarz miasta,
Rafał Górski.
Spotykamy się dzisiaj na rynku w Radomiu, by uczcić pamięcią tych, którzy walczyli o niepodległość. Dzisiaj będziemy jeszcze w wielu innych miejscach. Będziemy składać
wiązanki kwiatów, zapalać znicze, kultywować pamięć o tych, którzy 110 lat temu poszli w bój i walczyli o naszą ojczyznę. Wielu z nich oddało życie, dlatego my dzisiaj jesteśmy
zobowiązani, by o tym pamiętać. I ja się bardzo cieszę, że pamiętamy. Rozpoczynamy tu na Rynku 110. rocznicę centralnych obchodów bitwy pod Laskami i Anielinem, która odbyła się w dniach 22 – 26 października 1914 roku. Nie było wtedy tak ciepło, jak dzisiaj, ale ta garstka, w stosunku do innych armii, legionistów Józefa Piłsudskiego zaznaczyła się mocno w pamięci całej Europy.
– powiedział Roman Burek, Komendant Główny Związku Strzeleckiego.
W imieniu prezydenta Radomia głos zabrał sekretarz miasta Rafał Górski:
To wydarzenie zapisało się w polskiej historii drogi do niepodległości jako symbol niezłomności, odwagi i bezgranicznej miłości do ojczyzny. Młodzi żołnierze, którzy w październiku 1914 roku pod dowództwem Józefa Piłsudskiego walczyli w tych lasach, oddali nie tylko życie, ale także przyszłość, marzenia i nadzieje. Dziś, dzięki ich poświęceniu, możemy mówić o wolnej Polsce. Odpowiedzialnie patrząc w przyszłość, nie wolno nam zapominać o przeszłości, o bohaterstwie ludzi, dla których wolność ojczyzny zawsze była najwyższym nakazem. Ludzi, którzy za niepodległość gotowi byli zapłacić najwyższą cenę. Pamięć bitwy pod Laskami i Anielinem niech trwa w naszych sercach, a ich ofiara niech przypomina nam o obowiązku walki i dbania o wolność i niepodległość Polski.
Po przemówieniach okolicznościowych, kandydaci na strzelców Związku Strzeleckiego, złożyli przyrzeczenie strzeleckie. Następnie złożono kwiaty i znicze pod pomnikiem Czynu Legionów.
To nie koniec obchodów 110. rocznicy bitwy pod Laskami i Anielinem. O godzinie 11:00, z okolic ronda ks. Jerzego Popiełuszki rozpoczął się pieszy marsz z Radomia do Jedlni-Letnisko, a docelowo do Pionek (20 km). Pamiętaliśmy również, o tych którzy spoczywają “snem wiecznym” na cmentarzach i miejscach pamięci, począwszy od Radomia, Kozienic, Zwolenia aż po Dęblin.
W sobotę o godzinie 11:00 wyruszyły delegacje członków Związku Strzeleckiego i Lasów Państwowych – Nadleśnictw Kozienice i Zwoleń. Upamiętnili miejsca wiązankami kwiatów i zapalili znicze. W skład delegacji wchodzili z ramienia Nadleśnictw: Piotr Borkowski, Robert Krakowiak i Jacek Wołczyński a ZS reprezentowali: Roman Burek, Wojciech Kozak, Agnieszka Kozak, Emilia Chrzan, Wojciech Heród, Rafał Bociąg, Jakub Markwardt oraz Krzysztof Reczek z Kozienic.
Miejsca Pamięci Nadleśnictwo Kozienice – Cmentarz parafialny w Kozienicach, kwatera żołnierzy Legionów Polskich zmarłych w szpitalu legionowym w Kozienicach w latach 1915-1916. Ponadto, jak wynika z wykazu sporządzonego w 1938 r., na cmentarzu parafialnym w Kozienicach spoczywa wówczas 796 wojskowych, tj. 23 żołnierzy polskich, 23 żołnierzy niemieckich, 746 żołnierzy austro-węgierskich i 4 żołnierzy rosyjskich.
Leśnictwo Stanisławice – Stanisławice, oddz. 1c, dawny cmentarz choleryczny, miejsce spoczynku licznych żołnierzy prawdopodobnie z armii austro-węgierskiej z czasów I
wojny światowej.
Leśnictwo Cztery Kopce – Stanisławice, oddz. 173 h, cmentarz wojenny żołnierzy armii austro-węgierskiej, w tym Polaków.
Leśnictwo Kociołki – Kociołki oddz. 9 d, miejsce pochówku 402 żołnierzy z armii austro-węgierskiej i rosyjskiej z października 1914.r.
Na cmentarzu mieści się także, pomnik upamiętniający śmierć żołnierza Armii Krajowej ppor. Michała Gumińskiego „Cezara”.
Leśnictwo Augustów – Augustów I oddz. 84 k, cmentarz wojenny żołnierzy armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej (400-796 poległych w II połowie października 1914).
Miejsca Pamięci Nadleśnictwo Zwoleń
Leśnictwo Patków – Laski 68, pomnik ku czci Józefa Piłsudskiego. Miejsce dowodzenia Marszałka w bitwie Legionów Polskich.
Leśnictwo Policzna – Brzustów oddz. 221n, Cmentarz wojenny Brzustów. Cmentarz wojenny żołnierzy armii austro-węgierskiej i rosyjskiej poległych w 1914. Pierwotne miejsce pochówku żołnierzy Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Spoczywa tu 50 żołnierzy austro-węgierskich i 100 żołnierzy rosyjskich, których szczątki nie zostały ekshumowane.
Leśnictwo Policzna – Żytkowice oddz. 5Ad, Cmentarz Mauzoleum Legionistów Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. Cmentarz żołnierzy 1 pp Legionów Polskich który wziął udział w walkach pod Laskami i Anielinem w składzie austriackiej 46 DP Obrony Krajowej. Wielu poległych legionistów pochowano w okopach pod Brzustowem.
Do budowy cmentarza w Żytkowicach przystąpiono pod koniec 1932 r., a w listopadzie 1933 r. odsłonięto pomnik-mauzoleum na mogile ok. 150 legionistów poległych w dniach 22-26.10.1914.r. Szczątki poległych legionistów przeniesiono z prowizorycznych grobów pozostałych na polu bitwy.
Leśnictwo Dąbrowa – Januszno- Bubek oddz. 81f, Cmentarz wojenny Krasna Dąbrowa.
Spoczywa tu 517 wojskowych, tj. 305 żołnierzy austro-węgierskich i 212 żołnierzy rosyjskich.
Leśnictwo Molendy – Molendy oddz. 129m, Cmentarz wojenny Molendy I. Cmentarz wojenny żołnierzy armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej poległych w latach 1914-1915.
Leśnictwo Molendy – Molendy oddz. 129i, Cmentarz wojenny Molendy II. Cmentarz wojenny żołnierzy armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej poległych w latach 1914-1915. Spoczywa tu 304 wojskowych, tj. 32 żołnierzy niemieckich, 91 żołnierzy austro-węgierskich i 181 żołnierzy rosyjskich
Leśnictwo Garbatka – Bąkowiec oddz. 110a, Cmentarz wojenny Bąkowiec. Cmentarz wojenny żołnierzy armii austro-węgierskiej i rosyjskiej poległych w latach 1914-1915. Spoczywa tu 138 wojskowych, tj. 1 żołnierz austro-węgierski i 137 żołnierzy rosyjskich.
Leśnictwo Policzna – Policzna oddz. 26g, Cmentarz wojenny Policzna. Cmentarz wojenny żołnierzy armii austro-węgierskiej, poległych w 1914.r. Spoczywa tu ok 1200 wojskowych, tj. żołnierzy austro-węgierskich oraz znaczna część Polaków ok 150.
Około godziny 14:30 na Placu 100-lecia Niepodległości w Jedlni odbyły się krótkie uroczystości patriotyczne, niestety- „kolejny raz bez udziału władz miasta”, po których Marsz ruszył w dalszą drogę do Pionek. O godz. 19:00 w Pionkach, również bez „udziału władz miasta”, wykonano zaplanowane uroczystości przed pomnikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego. Na zasłużony nocleg uczestnicy Marszu udali się na plebanię kościoła pw. Św. Barbary w Pionkach.
W niedzielę 20 października odprawiona została msza św. w kościele pw. św. Barbary w Pionkach, pod przewodnictwem ks. proboszcza Roberta Kowalskiego. W liturgii oprócz parafian brali udział strzelcy, orlęta a także żołnierze 10 ŚBOT. Mszę świętą charakteryzowała uroczysta asysta liturgiczna z ogniem oraz procesją z Ewangeliarzem, który wzmacniał rangę liturgii i wskazywał jak ważne jest „słowo” w trakcie mszy świętej. Obecność na liturgii uświetnili także przedstawiciele młodzieży Oazy Nowego Życia, którzy przeżywali rekolekcje w Pionkach. W trakcie liturgii słowa, odczytywane były fragmenty księgi Izajasza oraz fragmenty Listu do Hebrajczyków, natomiast w Ewangelii była mowa o tym, jak ważna jest służba, co wpisuje się tematykę naszej organizacji. Drugie czytanie, czytał strzelec ZS Karol Kaczmarczyk z Oddziału ZS Radom. Na koniec mszy św. ksiądz proboszcz udzielił głosu Komendantowi Głównemu. Roman Burek podziękował za tak wspaniałą celebrę mszy świętej, której wykonanie nazwał „majstersztyk”, warto podkreślić, że uczestnicy Marszu wytrwali do końca mszy świętej, którą zakończyła kompozycja popularnej pieśni lub też utworu instrumentalnego (Bach/Gounod), wykorzystujący fragment tekstu modlitwy Zdrowaś Maryjo (Ave Maria) oraz utwór cisza (4’33’’) – Amerykańskiego kompozytora Johna Cage’a opisując roboczo tę kompozycję jako „cichą modlitwę”.
Na terenie PSP w Laskach, gdzie kwaterował Józef Piłsudski z legionistami, przy głazie i tablicy upamiętniającej pobyt Komendanta, wystawiono posterunki honorowe, złożono kwiaty, zapalono znicze oraz odśpiewano Hymn Związku Strzeleckiego. Miejsce potraktowane zostało bardzo uroczyście.
W Żytkowicach, 20 października o godz. 13.00 przed Pomnikiem Mauzoleum uroczystości Centralne Obchody 110. rocznicy Bitwy pod Anielinem i Laskami związane z XXXIII Marszem Szlakiem Walk Legionów Polskich Radom-Laski. Po odśpiewaniu „Mazurka Dąbrowskiego” (pełny hymn, 4 zwrotki), Komendant Główny podziękował wszystkim zaangażowanym w to przedsięwzięcie patriotyczne. Wręczone zostały Medale Komisji Edukacji Narodowej czterem osobom, z rąk Komendanta odznaczenia otrzymali: Alicja Raczyńska dyrektor szkoły podstawowej w Mircu woj. świętokrzyskie, Cezary Konwa ppłk WP, Jakub Markwardt z Puław i Marek Tomczyk z Szydłowca, obaj członkowie ZS. Za bardzo dobrą postawę w czasie marszu podziękowania otrzymało 10 osób, nagrodzono wysiłek drużyn w zawodach oraz 31 uczestników otrzymało certyfikat na odznakę marszową. Przed rozwiązaniem Marszu odegrano pieśń I Brygady Legionów Polskich „My Pierwsza Brygada”.
Ze wspomnień: Spokojnie jakby na mustrze, rozwinąwszy swój oddział w tyralierę, Śmigły wprowadził go w linię ognia, zyskując najwyższy podziw i uznanie dowódców austriackich. Tegoż dnia również baon V-ty zajął swe okopy a baon VI-ty pozostawał w rezerwie. Artyleria rosyjska tak dobrze wstrzelała się w okopy polskie, że w sferze ognia znalazły się nie tylko baony, zajmujące pierwszą linię okopów, ale i będące w rezerwie. Doświadczył tego na sobie w całej pełni baon uzupełniający, stojący podczas bitwy na tyłach we wsi Laski. Zmuszony on był wytrzymać w ciągu kilku godzin istny deszcz pocisków artylerii ciężkiej, tak zwanych popularnie przez żołnierzy „kuferków“. Baon ten składał się wyłącznie z młodych nowozaciężnyeh żołnierzy. Mimo to, że wielu z nich widziało bitwę w ogóle po raz pierwszy, postawa ich była znakomita.
TO JUŻ DZIEWIĘĆDZIESIĄT LAT
Był to poniedziałek. Ciepły i słoneczny. 21.10.1934 roku przy szkole w Laskach tam, gdzie w czasie bitwy Iwangorodzkiej kwaterował Józef Piłsudski odsłonięta została tablica pamiątkowa. Przypomnijmy: W walkach pod Laskami – Anielinem w dniach 22-26.10.1914 brała udział grupa złożona z trzech batalionów I p.p. Legionów dowodzona osobiście przez komendanta, brygadiera Józefa Piłsudskiego. Oddziały polskie zajmowały odcinek po prawej stronie toru kolejowego Radom – Dęblin o długości około 5 km i wstrzymywały nacierające wojska rosyjskie znajdujące się w twierdzy Iwangorod i wspomagane ciężką artylerią forteczną. W ówczesnej szkole podstawowej w Laskach swoją frontową kwaterę miał brygadier Piłsudski. Tam też był opatrywany, gdy będąc w okopach na pierwszej linii frontu został ranny. W dwadzieścia lat od tamtych wydarzeń społeczność lokalna postanowiła w szczególny sposób upamiętnić pobyt Komendanta Józefa Piłsudskiego w szkole. 22 października przy wspaniałej słonecznej pogodzie odbyła się we wsi Laski pow. Kozienice podniosła uroczystość. Dokonano tam poświęcenia i odsłonięcia pamiątkowej tablicy wmurowanej w granitowym głazie – czytamy w archiwalnych dokumentach. Podkreślono, że głaz ten pochodzący z miejscowych pól ustawiono przed budynkiem szkolnym, w którym przed 20 laty kwaterował komendant Józef Piłsudski, podczas słynnej bitwy I-szej brygady z Moskalami pod Anielinem i Laskami. Samą tablicę ufundował Oddział Związku Legionistów w Pionkach. Na tablicy zaś wyryty napis głosi: „Tu stał i kwaterował komendant Piłsudski i kierował walką pierwszej brygady legionów polskich w bitwie z Moskalami pod Laskami – Anielinem w dniach 22-26 października 1914 r. „
– Od wczesnego rana do Lasek przez kilka wsi, pięknie udekorowanych flagami o barwach państwowych i zielenią ciągnęły z orkiestrą robotnicy z fabryki prochu w Pionkach, baony Związku Rezerwistów ze sztandarami, Związku Strzeleckiego, Związku Legionistów z Kozienic i Radomia, straży pożarnej z Suchej, harcerze i liczna publiczność
– zanotował skrupulatnie kronikarz tamtego patriotycznego wydarzenia. Ponadto z gości przybyli między innymi dowódca 72 pp z Radomia Gwido Kawiński, dowódca 28 pal. (pułk artylerii lekkiej, który stacjonował w Zajezierzu niedaleko Dęblina) pułkownik Adam Epler. Poświęcenia tablicy dokonał ksiądz proboszcz parafii pod wezwaniem Św. Idziego w Suchej- Wacław Nowakowski. Przemówił również i błogosławieństwa udzielił ksiądz Jan Naulewicz. O samej bitwie mówił zaś dyrektor Państwowej Wytwórni Prochu Jan Prot. Dalej przemówił w imieniu wojewody kieleckiego starosta z Kozienic, Kowalik a imieniem Związku Legionistów z Radomia, rejent Józef Nowachowicz – podsumował uroczystość w Laskach kronikarz tamtych czasów. 21 października minęło 90 lat od odsłonięcia tablicy pamiątkowej przy szkole podstawowej w Laskach o czym Pamiętamy.
Dziękuję wszystkim darczyńcom, którzy materialnie, rzeczowo lub organizacyjnie wsparli to duże przedsięwzięcie patriotyczne. Bez Waszego zaangażowania, Drodzy Przyjaciele, zorganizowanie „Marszu” z tyloma atrakcjami nie byłoby możliwe. Dziękuję członkom Związku Strzeleckiego za postawę, zachowanie i udział w Marszu tj. marszobiegu, zawodach i uroczystościach. Jestem z Was bardzo dumny. Organizacja Marszu bez Was nie byłaby możliwa.
Szczególne podziękowanie za zaangażowanie w organizację trzydniowego Przedsięwzięcia w imieniu Organizatora, kieruję do:
ks. Robert Kowalski proboszcz parafii pw. św. Barbary w Pionkach
płk Sławomir Machniewicz – Dowódca 10 Świętokrzyskiej Brygady Obrony Terytorialnej w Kielcach
ppłk Piotr Krakowiak – Dowódca 102 Batalionu Lekkiej Piechoty w Sandomierzu
ppor. Łukasz Serwatka – Dowódca Plutonu biorącego udział w Marszu
Radosław Witkowski – Prezydent Miasta Radomia
Aleksandra Kaleta – Dyrektor PSP nr 32 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Radomiu
Mariusz Prawda – Burmistrz Gminy Kozienice
Danuta Pawlik – Naczelnik Delegatury IPN w Radomiu
Adam Wasiak – Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu
Tomasz Sot – Nadleśniczy Nadleśnictwa Kozienice
Grzegorz Wachnicki – Nadleśniczy Nadleśnictwa Zwoleń
Krzysztof Reczek – Zastępca Przewodniczącego Komisji Konkursu Historycznego pt. „Starym Ojców Naszych Szlakiem”
Roman Fido – autor zdjęć i treści artykułów
Adam Szabelak – Redaktor Naczelny „Twój Radom”
Strzelcom i Orlętom z Oddziałów ZS: Częstochowa, Strzegom, Puławy, Radom i Szydłowiec.
Z całego serca wszystkim dziękuję!
Roman Burek – Komendant XXXIII Marszu
Patronat Honorowy:
Zdjęcia:
Fotorelacja z XXXIII Marszu Radom-Laski Relacje z uroczystości pod Pomnikiem Czynu Legionowego w Radomiu 19 października można obejrzeć na stronie WWW. Twój Radom oraz na Co Za Dzień Radom
Jest też kilka relacji na naszym fanpage na Facebooku oraz Związku Piłsudczyków Radom.
Autorami poniższych fotografii są Emil Wydra i Związek Strzelecki (publikowanie i rozpowszechnianie na zasadach Public Domain).
