Już od wiosny br. trwają przygotowania do XXXIII Marszu Szlakiem Walk Legionów Polskich Radom-Laski. W tym roku odbędzie się w 110. rocznicę bitwy pod Laskami-Anielinem. Kolejna rocznica i kolejny marsz. Od 1991 roku spadkobiercy czynu niepodległościowego Marszałka Józefa Piłsudskiego uczestniczą w tym patriotycznym wydarzeniu prezentując najlepsze cechy patriotyczne.
Chociaż do XXXIII Marszu Szlakiem Walk Legionów Polskich Radom-Laski pozostało nam jeszcze nieco czasu, prace przygotowawcze idą już pełną parą. Ważną inicjatywą, z punktu widzenia pomyślnej realizacji tego zadania, był rekonesans miejsc pamięci operacji warszawsko-dęblińskiej z okresu 28 września do 8 listopada 1914 r., w której brał udział 1p.p. Legionów Polskich, tocząc najkrwawszy swój bój w rejonie wsi Laski i Anielin.
W niedzielę 4 sierpnia 2024, z inicjatywy Komendanta Głównego – Prezesa Romana Burka, a jednocześnie Komendanta ww. Marszu, dawnym bitewnym szlakiem wiodącym przez Puszczę Kozienicką ruszyli entuzjaści historii zaangażowani w pielęgnowanie patriotycznych tradycji. Prócz wspomnianego Komendanta i radomskiej strzeleckiej młodzieży byli przedstawiciele Nadleśnictwa Kozienice, Nadleśnictwa Zwoleń, miłośnicy lokalnej historii i zabytków. Szczególnie cieszy nas, co podkreślamy, udział leśników, będących gospodarzami terenu i autentycznymi opiekunami odwiedzonych miejsc.
Były nimi niemal w całości wojenne cmentarze wspomnianego okresu. Chociaż nie wszystkie z nich są miejscem ostatniego spoczynku legionistów, wiążą się z niezwykle krwawym epizodem wielkiej wojny, w którym przypadło im uczestniczyć. Warto też pamiętać, że według orientacyjnych szacunków ok. 15% spoczywających tam żołnierzy, to Polacy walczący armiach zaborczych potęg. Z racji ograniczonego czasu uczestnicy rekonesansu zdołali odwiedzić jedynie cząstkę istniejących cmentarzy wojennych i leśnych mogił, wśród których były: Augustów I, Augustów II, Kociołki, Molendy I, Molendy II, Bąkowiec, Policzna, Brzustów, Żytkowice (mauzoleum LP), Januszno-Bubek obok wsi Januszno. Głównym celem wizyty była ocena stanu ich zachowania. Nietrudno było zauważyć, że pomimo starań opiekunów, walka z ekspansywną przyrodą nie jest łatwa i, aby zachować należyty stan leśnych nekropolii, należy ją prowadzić w tych miejscach systematycznie, przy możliwym zaangażowaniu nie tylko naszych nadleśnictw, lecz także jednostek administracyjnych, instytucji, organizacji społecznych.
„Dla bezpośredniej obserwacyi boju podchodzi Komendant Piłsudski bliżej na skraj. Tysiąc kroków przed nami ciągnie się długa wieś Laski. W paru miejscach pożary. Poprzez dym – ciągłe błyski pękających pocisków. Właśnie wyrzucono z całej wsi Moskali. To też, uparcie broniąc się w miejscu, parokrotnie idąc na bagnety, ze świetnym rezultatem, bo ogółem wzięto do 200 jeńców, wytrzymuje tu major Śmigły parę godzin do nadejścia spóźnionych większych sił, które go luzują. Krwawy leśny bój, gdzie parę godzin niemal ciągle pierś w pierś walczono – czytamy w żołnierskich wspomnieniach tamtych dni”.
Kilkudniowy bój był ciężki i krwawy. Ginęli żołnierze Piłsudskiego, ginęli żołnierze c.k. Armii, Cesarstwa Niemieckiego i armii cara Mikołaja II. W każdej z tych zaborczych formacji walczyli także Polacy. Zdarzało i nie były to incydentalne przypadki się, że na froncie walczyli po przeciwległych stronach barykady.
Naszą podróż po szlakach pamięci w Puszczy Kozienickiej rozpoczęliśmy od zbiorowej mogiły Augustów I. Według różnych przekazów pochowanych jest tam od czterystu do nawet blisko ośmiuset żołnierzy różnych armii. Zaczęto go budować w lipcu 1918 roku. Zakończono już w II RP. Okazałe ogrodzenie z kamiennego muru wybudowane zostało przez pracowników Państwowej Wytwórni Prochu w Pionkach. W 1998 roku wykonana została renowacja miejsc pochówku oraz remont ogrodzenia. Niestety Puszcza upomina się o zabrane tereny. Obecnie Augustów I wymaga starannego zadbania i kolejnej renowacji. Kilka kilometrów dalej za zabudowaniami wsi Augustów znajduje się kolejne miejsce uświęcone krwią żołnierzy Wielkiej Wojny – Augustów II. Niewielki kurhan znajduje się w dobrym stanie. W leśnictwie Kociołki na czole stromo opadającej wydmy znajduje się kolejna zbiorowa mogiła. W dwóch dużych grobach masowych pochowano tu 402 żołnierzy z armii rosyjskiej i austro-węgierskiej oraz w kilkunastu pojedynczych. Z Kociołek udajemy się do miejscowości Molendy. Tam znajdują się cmentarze wojenne Molendy I oraz Molendy II. Molendy I, to zadbane miejsce. Niestety Molendy II dopomina się o pilną renowację. Kolejne nasze miejsce pamięci, to Bąkowiec. Podobnie jak w Kociołkach tak i w Bąkowcu mogiła zlokalizowana jest na okazałej wydmie. Na cmentarz prowadzą betonowe schody; otoczony jest betonowym płotem. Kwatery wyznaczone są przez krawężniki po obu stronach alejki prowadzącej do metalowego krzyża. Wszystko utrzymane w dobrym stanie. Swoje dalsze kroki skierowaliśmy do miejscowości Policzna. Gmina ta również była świadkiem tragicznych walk Frontu Wschodniego Wielkiej Wojny. Zbiorowy cmentarz umiejscowiony jest na skraju Puszczy Kozienickiej, kilkanaście metrów za ostatnim gospodarstwem przy ulicy Osiedlowej. Ogrodzony współczesnym płotem z drewnianych sztachet. Stan zachowania dobry. Z wykazu sporządzonego w latach trzydziestych wynika, że na cmentarzu w Policznej spoczywało wówczas 539 wojskowych, tj. 8 żołnierzy niemieckich, 339 żołnierzy austro-węgierskich i 192 żołnierzy rosyjskich. Brak jest jakiejkolwiek wzmianki o polskich żołnierzach.
Z Policznej pojechaliśmy do Brzustowa. Miejsca, gdzie na wydmowych piaskach pochowano żołnierzy Piłsudskiego. Gdy wiatr rozsiewał piasek i odsłaniał groby postanowiono o wybudowaniu stałego i bardziej okazałego miejsca pamięci. Zdecydowano o wybudowaniu mauzoleum w Żytkowicach przy trasie kolejowej.
„Z historii budowy pomnika w Żytkowicach: Pierwsze prace związane z budową pomnika rozpoczęto już w 1930 roku. Utworzono komitet budowy oraz przystąpiono do zaznaczenia miejsc przeznaczonych do ekshumacji. Podczas prac ekshumacyjnych trwających około sześć miesięcy przebadano około 4000 metrów kwadratowych ziemi. Oprócz znalezionych szczątków legionistów, w mogile umieszczono zwłoki legionistów pochowanych wcześniej na cmentarzach: pod Laskami, w Brzustowie, pod Zagożdżonem i Janusznie-Bubku. Uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika odbyło się dziewiętnastego listopada 1933 roku. Tego dnia obok miejsca uroczystości na kilka minut zatrzymywały się wszystkie przejeżdżające pociągi. Po mszy, złożeniu wieńców, apelu poległych do uczestników uroczystości przemówił generał brygady Michał Tokarzewski – Karaszewicz”.
Podróżując lokalnymi szlakami pamięci Wielkiej Wojny oczywiście nie mogliśmy pominąć wsi Laski. To tam w ówczesnej szkole powszechnej stacjonował i swoimi wojskami dowodził brygadier Piłsudski. Z Lasek udaliśmy się do Krasnej Dąbrowy, gdzie zlokalizowana jest kolejna zbiorowa mogiła. Z ogólnie dostępnych danych historycznych wynika, że pochowanych jest tu 517 żołnierzy, tj. 305 żołnierzy austro-węgierskich i 212 żołnierzy rosyjskich. Wszystko utrzymane w dobrym stanie.
Kilka godzin trwała niedzielna podróż przez historię Wielkiej Wojny na terenie Puszczy Kozienickiej. Roman Burek – Prezes do udziału zaprosił wielu, którzy powinni szczególnie dbać o miejsca pamięci. Z zaproszenia skorzystali i swego wsparcia udzieliły nam Nadleśnictwa Kozienice i Zwoleń. Z Nadleśnictwa Kozienice był, to Jakub Hanusz z Leśnictwa Januszno a z Nadleśnictwa Zwoleń: Grzegorz Krakowiak – Leśnictwo Patków i Robert Bzdzikot – Leśnictwo Wilczy Bór. Dziękujemy za wsparcie. Leśnicy nie tylko wskazywali nam drogę, często leśne skróty, lecz również opowiadali o tych miejscach pamięci. Czasami były to gdzieś zasłyszane od minionych pokoleń opowieści, różne przekazy ustne, których próżno szukać w oficjalnych przewodnikach. Ta wiedza jest bezcenna. Dziękujemy. Oczywiście korzystaliśmy również z jak najbardziej współczesnego dobrodziejstwa jakim jest wydanie w 2024 roku „Vademecum miejsc pamięci i obiektów kulturowych na terenie Nadleśnictwa Kozienice”. Wsparcia udzielił nam także były dyrektor Muzeum Regionalnego w Kozienicach Krzysztof Reczek. Obecnie społecznie zajmuje się miejscami pamięci. Dziękujemy.
W tym roku przypada 110. rocznica bitwy pod Laskami i Anielinem. W ramach XXXIII Marszu Szlakiem Walk Legionów Polskich Radom-Laski 18-20.10.2024, organizujemy Centralne Obchody 110. rocznicy Bitwy pod Laskami i Anielinem oraz konkurs historyczny dla dzieci i młodzieży szkół podstawowych i średnich. Serdecznie zapraszamy.
I zapewne jak zwykle na trasę XXXIII już Marszu Szlakiem Walk Legionów Polskich Radom-Laski wyruszą spadkobiercy niepodległościowego czynu Józefa Piłsudskiego. W dniach 19-20 października 2024 roku widzimy się na trasie Marszu?
Artykuł: Roman Burek, Krzysztof Reczek, Tomasz Pilich, Karol Kaczmarczyk, Roman Fido.
Zdjęcia: Roman Burek, Krzysztof Reczek, Tomasz Pilich, Karol Kaczmarczyk, Roman Fido.
