6 maja 1801 – magistrat Wilna zalegalizował Cmentarz na Rossie.
Dziś to jedna z czterech polskich nekropolii narodowych, z mauzoleum, gdzie spoczywa matka i serce Józefa Piłsudskiego.
Zespół cmentarny w dzielnicy Rossa w Wilnie został wprawdzie założony znacznie wcześniej – w 1769 roku. Jednak to właśnie rok 1801 uznaje się za oficjalną datę jego otwarcia. Przypomnijmy, że Cmentarz na Rossie został poważnie zniszczony w 1952 roku. W 1967 roku został zamknięty, a w 1969 roku wpisany do rejestru zabytków. W skład zespołu cmentarnego wchodzi Stara Rossa (1769), Nowa Rossa (1847), Cmentarz Wojskowy (1920) i mauzoleum Matka i Serce Syna (1936).
Grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, który jest także miejsce pochówku urny z sercem Józefa Piłsudskiego, znajduje się na lewo od bramy cmentarza. Warto odnotować, że płyta nagrobna została wykonana przez Bolesława Sypniewskiego w warszawskim Zakładzie Kamieniarskim Sypniewskich przy ulicy Powązkowskiej, który mieści się w tym samym miejscu do dziś. Przy bramie jest też kwatera żołnierska, w której spoczywają polscy oficerowie i ochotnicy polegli w latach 1919-1920 w walkach o Wilno oraz żołnierze Armii Krajowej polegli w Operacji „Ostra Brama” w 1944 r.
Nie sposób wymienić tu wszystkich wybitnych Polaków pochowanych na Cmentarzu na Rossie. Wspomnijmy więc tylko Joachima Lelewela, Władysława Syrokomlę czy Karola Podczaszyńskiego. Niestety, zabytki cmentarza są często w złym stanie technicznym.
Alicja Kondraciuk
